Co to jest prostata? Budowa i lokalizacja

Anatomia gruczołu krokowego (stercza)

Prostata, znana również jako gruczoł krokowy lub stercz, jest nieparzystym gruczołem występującym wyłącznie u mężczyzn. Jest kluczowym elementem męskiego układu moczowo-płciowego. Anatomia prostaty jest dość specyficzna – ma ona kształt odwróconego stożka, który często porównuje się do wielkości i kształtu orzecha włoskiego. U dorosłego mężczyzny gruczoł krokowy waży zazwyczaj od 20 do 30 gramów. Jego budowa wewnętrzna jest złożona i składa się z czterech głównych stref: przejściowej, centralnej, obwodowej oraz zrębu mięśniowo-łącznotkankowego. Prostata jest gruczołem androgenozależnym, co oznacza, że jej rozwój i prawidłowe funkcjonowanie są ściśle powiązane z obecnością i poziomem testosteronu w organizmie. Większość nowotworów prostaty, bo aż 90%, to gruczolakoraki, które wywodzą się z komórek gruczołowych.

Gdzie leży prostata w organizmie mężczyzny?

Gruczoł krokowy zlokalizowany jest w miednicy mniejszej, bezpośrednio poniżej pęcherza moczowego. Okala on swoją budową początkowy odcinek cewki moczowej, czyli kanału, przez który mocz opuszcza organizm. Ta bliskość anatomiczna ma ogromne znaczenie kliniczne, ponieważ wiele problemów z prostatą wpływa bezpośrednio na proces oddawania moczu. Prostata znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie innych struktur miednicy, w tym odbytnicy, co ma znaczenie przy niektórych metodach diagnostycznych.

Jakie są kluczowe funkcje prostaty?

Rola prostaty w układzie moczowo-płciowym

Prostata odgrywa dwojaką rolę w męskim układzie moczowo-płciowym. Po pierwsze, jak wspomniano, oplatając cewkę moczową, wpływa na przepływ moczu. Po drugie, jest kluczowym gruczołem produkującym płyn, który jest jednym z podstawowych składników nasienia. Płyn prostaty stanowi około 20-30% objętości ejakulatu. Jego odpowiednia ilość i jakość są niezbędne dla prawidłowego przebiegu aktu seksualnego i potencjalnie dla płodności.

Płyn z prostaty – składnik nasienia i wsparcie plemników

Główną i najbardziej znaną funkcją prostaty jest produkcja specyficznego płynu, który jest integralną częścią nasienia. Płyn ten ma lekko kwaśne pH i zawiera szereg substancji, takich jak enzymy (np. PSA – swoisty antygen sterczowy), cynk czy kwas cytrynowy. Jego zadaniem jest nie tylko nadanie nasieniu odpowiedniej objętości i konsystencji, ale przede wszystkim odżywianie i ochrona plemników podczas ich podróży przez drogi rodne kobiety. Płyn prostaty pomaga również w upłynnieniu skrzepu nasienia po wytrysku, co ułatwia plemnikom ruch. Dodatkowo, mięśnie znajdujące się w ścianie prostaty aktywnie uczestniczą w transporcie nasienia podczas ejakulacji, poprzez rytmiczne skurcze.

Najczęstsze problemy z gruczołem krokowym

Objawy chorób prostaty: od łagodnego przerostu po raka

Problemy z prostatą mogą przybierać różne formy, a wśród najczęściej występujących schorzeń wymienia się łagodny przerost prostaty (BPH), zapalenie prostaty oraz raka prostaty. Objawy tych schorzeń często się nakładają i mogą być bardzo uciążliwe dla mężczyzny. Do typowych symptomów należą: częstomocz, zwłaszcza nasilający się w nocy (nokturia), trudności z rozpoczęciem oddawania moczu, słaby strumień moczu, poczucie niepełnego opróżnienia pęcherza, a także nagłe parcie na mocz. W niektórych przypadkach mogą pojawić się również ból w kroczu, ból podczas oddawania moczu lub wytrysku, problemy z erekcją, a nawet obecność krwi w moczu (krwiomocz). Rak prostaty, szczególnie we wczesnych stadiach, może rozwijać się bezobjawowo, co podkreśla znaczenie regularnych badań profilaktycznych.

Zapalenie prostaty – objawy i przyczyny

Zapalenie prostaty, medycznie określane jako prostatitis, jest schorzeniem, które może dotknąć mężczyzn w różnym wieku, choć częściej występuje u młodszych i w średnim wieku. Przyczyny zapalenia mogą być różnorodne – najczęściej jest ono spowodowane infekcjami bakteryjnymi, które mogą dotrzeć do gruczołu z dróg moczowych lub z innego ogniska infekcji w organizmie. Jednak zapalenie może mieć również podłoże niebakteryjne, związane ze stresem, uszkodzeniem nerwów czy reakcjami zapalnymi. Objawy zapalenia prostaty bywają bardzo dokuczliwe i obejmują między innymi ból w okolicy krocza, podbrzusza, penisa lub jąder, pieczenie lub ból podczas oddawania moczu, częste oddawanie moczu, a w przypadkach ostrego zapalenia również gorączkę, dreszcze i ogólne osłabienie organizmu. Łagodny przerost prostaty może również wpływać na życie seksualne, powodując problemy z erekcją i libido.

Diagnostyka i leczenie chorób prostaty

Badanie prostaty: PSA, per rectum i inne metody

Diagnostyka chorób prostaty opiera się na kilku kluczowych badaniach, które pozwalają lekarzowi na ocenę stanu gruczołu. Podstawowe metody to badanie per rectum, czyli badanie palpacyjne wykonywane przez odbyt, które pozwala lekarzowi ocenić wielkość, kształt i konsystencję prostaty. Drugim ważnym badaniem jest oznaczenie poziomu PSA (swoistego antygenu sterczowego) we krwi. Należy jednak pamiętać, że podwyższony poziom PSA nie zawsze świadczy o raku prostaty – może być również wynikiem łagodnego przerostu lub zapalenia gruczołu. W zależności od wyników tych badań, lekarz może zlecić dalszą diagnostykę, taką jak USG przezodbytnicze, które pozwala na dokładniejszą wizualizację gruczołu, biopsję prostaty (pobranie wycinka tkanki do badania histopatologicznego), czy też badania obrazowe takie jak rezonans magnetyczny (MRI) lub tomografia komputerowa (CT).

Profilaktyka zdrowia prostaty: dieta, aktywność i kontrola u urologa

Dbanie o zdrowie prostaty jest kluczowe, zwłaszcza w kontekście jej naturalnych procesów starzenia się i zwiększonego ryzyka chorób wraz z wiekiem. Podstawą profilaktyki jest zdrowa dieta, bogata w warzywa i owoce, które dostarczają antyoksydantów, a także produkty zawierające cynk i likopen (np. pomidory). Ważna jest również regularna aktywność fizyczna, która pomaga w utrzymaniu prawidłowej masy ciała i ogólnej kondycji organizmu. Należy unikać używek, takich jak nadmierne spożycie alkoholu i palenie papierosów, które są czynnikami ryzyka wielu chorób, w tym raka prostaty. Niezwykle istotne są regularne kontrolne wizyty u urologa, szczególnie po 50. roku życia. W przypadku obciążenia genetycznego lub występowania objawów, badania profilaktyczne warto rozpocząć wcześniej. Niektóre zioła, takie jak palma sabałowa, korzeń maca czy pokrzywa, mogą być pomocne we wspieraniu zdrowia prostaty, jednak zawsze należy je stosować po konsultacji z lekarzem. W przypadku problemów z nietrzymaniem moczu, szczególnie po 50. roku życia, pomocne mogą być specjalne wkładki urologiczne dla mężczyzn.